संस्कृत साहित्य-वैदिकसाहित्यम् (वैदिकसाहित्य) से संबंधित प्रश्न

लघूत्तरात्मकप्रश्नाः
प्रश्न 1.
वेदान् अपौरुषेयान् के मन्यन्ते?
उत्तर:
सायणादयः सर्वे मनीषिणः वेदान् अपौरुषेयान् मन्यन्ते।

प्रश्न 2.
वेदानां सामवेदोऽस्मि’ इति ब्रुवन् सामवेदस्य महिमा केन उद्घोषिताः?
उत्तर:
इति ब्रुवन् सामवेदस्य महिमा श्रीकृष्णेन उद्घोषितमा।।

प्रश्न 3.
‘छन्दः शास्त्रम्’ ग्रन्थः केन आचार्येण विरचितः?
उत्तर:
‘छन्दः शास्त्रम्’ ग्रन्थः पिङ्गलाचार्येण विरचितः।

प्रश्न 4.
शिक्षा वेदस्य किं अस्ति?
उत्तर:
शिक्षा वेदस्य घ्राणम् अस्ति।

प्रश्न 5.
सूक्तमण्डलभेदेन कः वेदः विभक्तः?
उत्तर:
सूक्तमण्डलभेदेन ऋग्वेदः विभक्तः।

प्रश्न 6.
वेदानां रचनाकालविषये तिलकमहोदयस्य मतं लिखत।
उत्तर:
तिलकमहोदयेन मृगशिरानक्षत्रे वसन्तसम्पातस्य साधकानि बहूनि वेदवाक्यानि संगृहीतानि। मृगशिरायां वसन्तसम्पातस्य कालः कृत्तिकाकालात् प्रायः 2000 वर्षपूर्वं सम्भवति। अस्य गणनाधारेण तिलकमहोदयस्य मते ऋग्वेदस्य रचनाकालः 6000 वर्षपूर्व वर्तते।।

प्रश्न 7.
ऋग्वेदस्य प्रमुखचतसृणां शाखानां नामानि लिखत।
उत्तर:
ऋग्वेदस्य प्रमुखशाखानां नामानि सन्ति-शाकलः, वाष्कलः, आश्वलायनः, सांख्ययनः, माण्डूकायनश्च।

प्रश्न 8.
वेदशब्दस्य का व्युत्पत्तिः किञ्चार्थः?
उत्तर:
ज्ञानार्थक—‘विद्’ धातोः ‘घ’ प्रत्यययोगात् ‘वेद’ शब्दः निष्पद्यते। वेदशब्दस्य अर्थः ज्ञानम् अस्ति। अर्थात् येन धर्मस्य ब्रह्मणः क्रियामयस्य ब्रह्मणः वा ज्ञानं भवति, सः वेदः कथ्यते।।

प्रश्न 9.
महर्षिणा शौनकेन सामविषये किम् उक्तम्?
उत्तर:
महर्षिणा शौनकेन उक्तं यत्- ‘सामानि यो वेत्ति से वेदतत्त्वम्।’ अर्थात् यः साम जानाति स एव वेदरहस्यं जानाति।

प्रश्न 10.
यज्ञे कति ऋत्विजः भवन्ति? तेषां नामानि अपि लिखत।
उत्तर:
यज्ञे चत्वारः ऋत्विजः भवन्ति-

• होता,
• अध्वर्युः,
• उद्गाता,
• ब्रह्मा च।

प्रश्न 11.
सामविकारः किम् कथ्यते? कतिविधाश्च सामविकाराः?
उत्तर:
सामगाने संगीतानुरूपं यत् शाब्दिकं परिवर्तनं क्रियते तत् ‘सामविकारः कथ्यते। सामविकाराः षविधाः भवन्ति–विकार-विश्लेषण-विकर्षण-अभ्यास-विरामस्तोमरूपादयः।

प्रश्न 12.
ऋग्वेदस्य अथर्ववेदस्य च ब्राह्मणग्रन्थानां नामानि लिखत।।
उत्तर:
ऋग्वेदस्य ऐतरेयब्राह्मणम्, कौषीतकिब्राह्मणञ्चेति ब्राह्मणद्वयमस्ति। अथर्ववेदस्य गोपथब्राह्मणमस्ति।।

प्रश्न 13.
कीदृशाः ग्रन्थाः ‘आरण्यकम्’ कथ्यन्ते?
उत्तर:
अरण्येषु निवासिनां वानप्रस्थानाम् यज्ञादेः कर्मविवेचनात्मकाः ग्रन्थाः ‘आरण्यकम्’ कथ्यन्ते। सायणमते अरण्येषु अध्यापनकारणादेव एतत् साहित्यम्’ आरण्यकम्’ इति नाम्ना प्रसिद्धम्।

प्रश्न 14.
का विद्या उपनिषद् कथ्यते?
उत्तर:
या विद्या परम्परया गुरो: समीपे उपविश्य प्राप्यते, तथा च यया समस्तानर्थोत्पादिकानां सांसारिकक्रियाणां नाशः भवति, संसारस्य कारणभूताया अविद्यायाः बन्धनं शिथिलं भवति, ब्रह्मसाक्षात्कारः च भवति, सा विद्या उपनिषद् कथ्यते।।

प्रश्न 15.
वेदाङ्गानि कति सन्ति? तेषां नामानि लिखत।
उत्तर:
वेदाङ्गानि षड् सन्ति-शिक्षा, कल्पः, निरुक्तम्, व्याकरणम्, छन्दः, ज्योतिषञ्च।।

प्रश्न 16.
श्रौतसूत्रेषु के विषयाः विवेचिताः सन्ति?
उत्तर:
श्रौतसूत्रेषु अग्नित्रयाधानम्, अग्निहोत्रम्, दर्शपूर्णमासौ, पशुयागः, नानाविधाः सोमयागाः चेति विषयाः सम्यक् विवेचिताः सन्ति।

प्रश्न 17.
ज्योतिःशास्त्रप्रवर्तकाः महर्षयः के सन्ति?
उत्तर:

सूर्यः पितामहो व्यासो वसिष्ठोऽत्रिः पराशरः।।
कश्यपो नारदो गर्ग: मरीचिर्मनुरङ्गिराः।।
लोमशः पौलिशश्चैव च्यवनो यवनो भृगुः।
शौनकोऽष्टादशाश्चैते ज्योति:शास्त्रप्रवर्तकाः।।